Stosunki polsko-żydowskie dopiero od niedawna uchodzą za niezwykle skomplikowane (choć spojrzenie na ten problem często różni się ze względu na punkt widzenia), chociaż właściwie od początku historii narodu żydowskiego połączonej z ziemiami polskimi możemy mówić o pewnych skomplikowanych relacjach. Trudno dokładnie określić, kiedy faktycznie pojawiły się na ziemiach polskich pierwsze skupiska ludności żydowskiej, jednakże faktem jest, że na większa skalę zaczęli się oni osiedlać w Koronie podczas panowania Kazimierza Wielkiego. Istnieje szereg przekazów odnośnie tego, dlaczego król właściwie przyjął Żydów pod swoją protekcję, obdarzając ich przy tym specjalnymi prawami, ale nie ulega wątpliwości, że od tego momentu kontakty polsko-żydowskie zaczęły nabierać specyficznego wyrazu. Specyficznego, bo oto te dwa narody zaczęły współegzystować niejako obok siebie. Od tego momentu kontakty nie sprowadzały się wyłącznie do kwestii handlowych, lecz wiązały się w pewnym sensie z codziennością.
Od tego momentu wspólnota żydowska w Polsce właściwie tylko się rozwijała. Nie da się ukryć, że wszystko działo się za sprawą faktu, iż Polska była wówczas – w porównaniu do innych krajów Europy – państwem jak najbardziej tolerancyjnym. Państwo Jagiellonów, a potem Rzeczpospolita Obojga Narodów były z pewnością wspólnotami, w których zawierały się rozmaite kultury. Sama Rzeczpospolita powstała na bazie unii Korony Polskiej z Wielkim Księstwem Litewskim, a zatem już u zarania jej istnienia można mówić o pewnej wielokulturowości. Jednakże to nie wszystko, ponieważ w skład etniczny ówczesnego państwa polskiego wchodziły takie narodowości, jak Rusini, Tatarzy, Niemcy, Węgrzy, a nawet Włosi. Do tego dochodziła jeszcze oczywiście liczna wspólnota żydowska, która w końcu musiała osiedlić się w Polsce nie tyle na zasadzie własnego życzenia, co za sprawą wygnania wyznawców judaizmu z innych krajów europejskich.
Wówczas już jednak pojawiały się pierwsze oznaki antysemityzmu, chociaż Polacy byli ich,,autorami” stosunkowo rzadko. Największe trudności Żydzi mieli za sprawą Kozaków, którzy w połowie XVII w. zbuntowali się wobec władzy Rzeczypospolitej, wszczynając krwawą rewoltę nazywaną dziś powstaniem Chmielnickiego (od nazwiska przywódcy). Sam Chmielnicki pisał, że bunt jest wymierzony m. in. w ludność żydowską, zaś podczas oblężenia Zamościa Kozacy obiecali, że odstąpią, jeśli zostaną im wydani wszyscy Żydzi (obrońcy miasta nie przyjęli tych warunków).
Właściwie od tego momentu w relacje polsko-żydowskie zaczęły się włączać inne narody. Początkowo byli to właśnie Kozacy, potem przyszła kolej na Rosjan, którzy zaczęli coraz bardziej wpływać na polityczną rzeczywistość Rzeczypospolitej, doprowadzając ostatecznie do rozbiorów. Wówczas zaczęły wybuchać poważne antagonizmy między wspólnota polską a wspólnotą żydowską. Antagonizmy te często przeradzały się w otwartą wrogość, chociaż do otwartych konfliktów raczej nie dochodziło. Następnie doszło do odnowienia się państwa polskiego w formie II Rzeczpospolitej. Wtedy to zaczęto snuć szerokie rozważania na temat pozycji Żydów w Polsce, zaś rozważania te bardzo często zahaczały o antysemityzm, a przynajmniej tak podkreślały niektóre środowiska. Polskie władzy nie zdążyły jednak podjąć żadnych poważniejszych kroków w tej sprawie, ponieważ wybuchła II wojna światowa – ta zaś w brutalny sposób zamknęła polski rozdział w historii Żydów.
Holocaust był z całą pewnością jedną z największych tragedii współczesnego świata i doprowadził do zagłady znacznej części ludności żydowskiej. Ta jej część, która przetrwała (nierzadko dzięki pomocy Polaków) w dużej mierze wyjechała za granicę – między innymi Stanów Zjednoczonych, gdzie mogli oni zacząć nowe życie. Sama ucieczka z kraju była jednak drogą bardzo trudną i z pewnością została w pamięci wielu wciąż jeszcze współcześnie żyjących Żydów.
Książka Warrena Kozaka,,Rabin z 84 ulicy. Niezwykłe życie Haskela Bessera” to opowieść, która w dużej mierze nawiązuje do powyższych rozważań i w pewnym sensie przedstawia polską historię Żydów. Powieść opowiada o życiu postaci jak najbardziej autentycznej – Chaskel Oswald Besser był polskim Żydem urodzonym w Katowicach 12 lutego 1923 r., czyli jeszcze w czasie istnienia odrodzonej Rzeczpospolitej. Z wyznania był chasydą, a ci zaś nie należeli do judaistycznej ortodoksji, ale stanowili połączenie wierzeń judaizmu z elementami mistycznymi. Co ciekawe ruch ten wiąże się również z dawnymi ziemiami Rzeczypospolitej, ponieważ jego geneza wiąże się z Podolem, zaś istotną postacią w jego dalszym tworzeniu się jest chociażby Elimelech z Leżajska. Z tego względu również wyznanie Bessera stanowi w pewien sposób jakiś punkt odniesienia do historii Polski. Dalsze jego losy są również z nią związane.
W zasadzie mówiąc o głównym bohaterze opowieści należy również wspomnieć o samym Kozaku, który w końcu był jednym z bliższych przyjaciół Bessera i z tego właśnie punktu widzenia piszę tę biograficzna opowieść. Z tej też przyczyny zapiski mają niezwykle autentyczny charakter, ponieważ pochodzą niejako z pierwszej ręki, od osoby, która z Besserem obcowała na co dzień.
Życie w Katowicach zasłużyło na osobny rozdział w książce Kozaka, mimo że wówczas Besser był zaledwie nastolatkiem, zaś jego późniejsza sława miała się dopiero narodzić. Ostatecznie zostaje on zmuszony do opuszczenia Polski, kiedy to rozpoczyna się II wojna światowa i kraj zajmują Niemcy. Chaskel wraz z rodziną uciekają promem, na który wydają ostatnie oszczędności, jednakże dzięki temu udaje im się zbiec przed niechybną zagładą i dostać się do Ziemi Świętej. Tam zaczynają nowe życie, osiedlając się w Tel Awiwie. Dla Bessera jest to przede wszystkim czas osobistych zmian, ponieważ w tym właśnie okresie żeni się i stabilizuje własne życie osobiste. Jednakże wojna dociera również i tam, co ponownie zmusza Bessera do migracji.
Tym razem celem jest Nowy Jork. Kolejna zmiana miejsca zamieszkania, to ponowne przemiany w życiu samego Chaskela. Tym razem na pierwszy plan wysuwają się kwestie społeczno-polityczne i działalność na rzecz pomocy Żydów, którzy faktycznie takiego wsparcia potrzebowali. W tym celu Besser sprzymierza się z amerykańskim bilionerem Ronaldem Lauderem.
Działalność polityczna ponownie wiąże głównego bohatera z Polską, ponieważ ten skupia się przede wszystkim na niesieniu pomocy Żydom na ternie Bloku Wschodniego. Pomoc sprowadzała się do wspierania restauracji i odbudowy synagog i cmentarzy żydowskich, finansowaniu edukacji dla żydowskich dzieci czy organizowaniu na nowo wspólnoty w kontekście administracyjnym i duchowym. Jego ogromny wpływ na rozwój wspólnoty żydowskiej nie pozostał niezauważony – w 2010 r. nazwano jego imieniem żydowski dom modlitwy w Katowicach.
Życie Chaskela Bessera, a konkretnie sposób jego przedstawienia przez Warrena Kozaka pokazuje dobitnie, że nawet w tak ciężkich czasach, w jakich przyszło rabinowi żyć można dokonać wielu ważnych rzeczy. Wystarczy tylko do tego dążyć i przede wszystkim – co wyraźnie widoczne jest w książce i co również podkreślają liczni recenzenci – nie zapominać o pogodzie ducha. Książka napisana jest stosunkowo lekkim piórem, zaś jej momentami humorystyczny wyraz pozwala w nieco bardziej optymistyczny sposób spojrzeć na ówczesną rzeczywistość. Dzięki temu bardzo wielu potencjalnych czytelników może w niej znaleźć motywację.
Warto na koniec podkreślić, że książka wnosi również pewien element w kontekście relacji polsko-żydowskich. Działalność Bessera w Polsce była mimo wszystko możliwa, zaś po jego śmierci polskie wspólnoty żydowskie uhonorowały go, nazywając jego imieniem dom modlitwy. To pokazuje pewien jasny element w relacjach polsko-żydowskich, mimo że czasami są one trudne i skomplikowane.
myślicie że jest szansa na porozumienie??