Druga wojna światowa potwierdziła konieczność organizowania ochrony ludności cywilnej, zwłaszcza w przypadku Polski, która szczególnie dotkliwie przekonała się o potrzebie działań na rzecz ochrony cywilów. W pierwszych pięciu latach powojennych działalność w tym zakresie realizowano na podstawie wspomnianej ustawy z 1934 roku.
Te uregulowania prawne zmieniono dopiero w 1951 roku, kiedy to Sejm uchwalił ustawę o powołaniu Terenowej Obrony Przeciwlotniczej na czele z Komendą Główną, podporządkowaną Urzędowi Rady Ministrów.
Zapoczątkowała ona formalnie nowy etap obrony cywilnej w Polsce.
Niestety, w momencie uchwalenia ustawy nie wykrystalizowała się jeszcze koncepcja celu i podstawowych zadań TOPL. Tymczasem trwał proces powstawania i umacniania się komórek organizacyjnych TOPL. Dopiero uchwała Rady Ministrów z 1954 roku w przedmiotowej sprawie wprowadza zasadę upowszechnienia TOPL w brzmieniu: Na wszystkie władze, urzędy, przedsiębiorstwa, zakłady, instytucje i organizacje społeczne nakłada się powszechny obowiązek przygotowania i wykonywania terenowej obrony przeciwlotniczej. Na uwagę zasługuje to, że obowiązek ten nałożono na wszystkich ministrów, prezydia rad narodowych i władze organizacji społecznych, z wymienieniem LPŻ, PCK, OSP, PO Służbie Polsce, ZMP, Ligę Robotniczą. Sformułowano przy tym trzy zasadnicze cele TOPL: zapewnienie ochrony życia ludności całego kraju przed skutkami działania broni masowego rażenia, zapewnienie pomocy osobom poszkodowanym oraz ratowanie mienia oraz uczestniczenie w akcjach ratunkowych czasu pokoju.
Wszystkie przedsięwzięcia TOPL w początkowym okresie jej istnienia zostały podporządkowane ochronie ludności i ważnych obiektów przed skutkami bombardowań lotniczych i napadu gazowego, a w latach następnych także przed działaniem broni jądrowej.
Głębokie przemiany w systemie polskiej obrony cywilnej nastąpiły w 1964 roku, kiedy to powołano Obronę Terytorialną Kraju, podporządkowaną ministrowi Obrony Narodowej. Terenowa Obrona Przeciwlotnicza zmieniła wówczas nazwę na Powszechna Samoobrona, a jej dowództwo na Inspektorat Powszechnej Samoobrony.
W Powszechnej Samoobronie, podobnie, jak we wcześniejszych etapach rozwoju, priorytetowo traktowano ochronę ludności oraz ratownictwo. Dorobek Powszechnej Samoobrony można odnosić m. in. do przejścia z zawężonej działalności TOPL na powszechność, przy czym szczególną uwagę skupiono na dolnych ogniwach, za jakie uważano miasta, gromady, osiedla, wsie, zakłady pracy; przestawienia się z problematyki ochronnej wojny konwencjonalnej na zagadnienie obrony w warunkach stosowania broni masowego rażenia oraz sprzężenia działalności Powszechnej Samoobrony z innymi elementami systemu obrony terytorialnej kraju.
Kolejne zmiany przyniósł rok 1973, kiedy to Rada Ministrów dnia 18 maja podjęła uchwałę o powołaniu w Polsce obrony cywilnej, której głównym celem pozostała nadal ochrona ludności przed niebezpieczeństwami działań zbrojnych oraz zapewnienie jej niezbędnych warunków do przetrwania. Za cel obrony cywilnej uchwała uznawała zapewnienie ochrony ludności, zakładów pracy i dóbr kultury przed skutkami ówczesnych środków rażenia oraz ratownictwo w przypadku wystąpienia zagrożenia. Dwie pierwsze grupy zadań wykonywano z myślą o ograniczaniu i zmniejszaniu określonych, bezpośrednich oraz wtórnych skutków zbrojnego oddziaływania oraz skutków klęsk żywiołowych, katastrof i większych awarii, miały więc one charakter działań profilaktycznych. Trzecia grupa zadań była podporządkowana potrzebie niesienia pomocy poszkodowanym po zmaterializowaniu się zagrożenia.
Do 1997 roku obrona cywilna pozostawała w strukturach MON. Formację tę przygotowywano głównie do wykonywania zadań na rzecz sił zbrojnych w przypadku zaistnienia konfliktu zbrojnego. Działania ratownicze, przewidziane na czas pokoju, ograniczały się do współdziałania z innymi organami w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz likwidacji ich skutków. Obowiązywały wówczas założenia sformułowane przez Komitet Obrony Kraju jeszcze w 1984 roku, czyli w czasie istnienia Układu Warszawskiego.
Na koniec należy wspomnieć, że proces transformacji polskiej obrony cywilnej rozpoczął się już po roku 1987, po awarii reaktora jądrowego w elektrowni w Czarnobylu. Od tamtego wydarzenia w wielu państwach zapoczątkowano procesy przewartościowywania obrony cywilnej na zagrożenia technologiczne, cywilizacyjne i klęski żywiołowe.