W latach I wojny światowej powstały liczne polskie formacje wojskowe, których celem było przyczynienie się do odzyskania przez Polskę niepodległości. Wśród nich były zarówno Legiony Polskie, utworzone u boku armii austro-węgierskiej, jak i formacje walczące po przeciwnej stronie frontu, tj. Legion Puławski, Korpusy Polskie i inne powstałe w Rosji oraz Oddział Bajończyków i Armia Polska we Francji.
Już w 1910 roku w Galicji założono legalne organizacje młodzieżowe, Związek Strzelecki we Lwowie i towarzystwo Strzelec w Krakowie. Miały one charakter kół sportowych, ale faktyczne przeprowadzano w nich praktyczne ćwiczenia wojskowe. Przełom w rozwoju tych organizacji stanowił rok 1912, kiedy to miejsce wieloosobowej centrali Związków Strzeleckich zajął Komendant Główny, którym został Józef Piłsudski. Organizacja ta rozrastała się niezwykle szybko, zarówno na ziemiach polskich pod wszystkimi zaborami, jak i w innych krajach Europy.
Efektem tego rozwoju było powstanie w 1911 roku Bratnich Polskich Drużyn Strzeleckich, które wraz ze Związkiem Strzeleckim przekształciły się w Polskie Drużyny Strzeleckie. W ścisłym porozumieniu z Komendą Główną Związków Strzeleckich (KGZS) przeprowadzały one szkolenia wojskowe swych członków. Rozwojowi organizacji sprzyjała niewątpliwie coraz bardziej napięta atmosfera polityczna w Europie.
Po wybuchu I wojny światowej w dniu 6 sierpnia 1914 roku Piłsudski wydał rozkaz wymarszu pierwszej kompani kadrowej. Pod dowództwem oficera ZWC Kasprzyckiego wkroczyła ona na obszar Królestwa Kongresowego, wypowiadając tym samym wojnę Rosji. Bardzo szybko powstał również projekt współdziałania austriacko-polskiego, który był zapowiedzią powstania Legionów i Naczelnego Komitetu Narodowego.
W drugiej połowie sierpnia rozpoczęto rekrutację do Legionów Polskich na terenie Galicji i południowej części Królestwa. Ze zwerbowanych żołnierzy utworzono Legion Zachodni i Legion Wschodni, który jednak uległ rozbiciu na skutek ofensywy rosyjskiej w pierwszych dniach września opanowującej Lwów, a następnie środkową i zachodnią część Galicji. Dowództwo nad tą częścią Legionu Wschodniego objął Józef Haller, łącząc go z nową falą ochotników i tworząc 2 i 3 pułk piechoty.
Legiony i Józef Piłsudski wywarli silny wpływ na kształtowanie się polskiej ideologii politycznej i odrodzenie ducha w narodzie polskim. Żołnierz legionowy zaczyna być nazywany i sam siebie nazywa Legunem. Polacy, pomimo zakazów Komendy Legionów i władz austriackich, nosili własne odznaki wzorowane na przedrozbiorowych odznaczeniach polskich i oddawali honory dwoma palcami, a nie całą ręką, jak w wojsku austriackim.
Po pierwszej fali walk obie Brygady udały się na odpoczynek, oddziały Piłsudskiego do Kęt, a karpackie do Kołomyi. I Brygada odtransportowana została na front nad Nidę, gdzie stanowiła ona najbardziej zwartą grupę. Pobyt ten pozwolił na przeprowadzenie kolejnych zmian organizacyjnych i szkoleniowych w oddziałach legionowych. I Brygada składająca się oficjalnie z dwóch pułków piechoty zorganizowana została w trzypułkową brygadę, w której każdy pułk liczył dwa bataliony. Zamiast dotychczasowych pułków 1 i 5 funkcjonowały pułki 1, 2 i 3, zwane pułkami I Brygady Józefa Piłsudskiego. Podział ten stworzył więcej oddziałów kadrowych, co umożliwiało oszczędne ich używanie w czasie działań wojennych. Poprawiono wówczas również wyposażenie polskich oddziałów na porównywalne do armii austriackiej, a także ujednolicono umundurowanie oraz stopnie wojskowe, przyjęte już nieco wcześniej.
II Brygada po działaniach wojennych regenerowała swoje siły w Kołomyi. Walczące dotąd oddzielne grupy ppłk. Hallera i gen. Durskiego zgrupowane zostały w jednym miejscu. Podobnie, jak w I Brygadzie, dokonano w tym czasie zmian organizacyjnych według norm etatowych samodzielnej brygady, przyznając nowoczesne wyposażenie.
Piłsudski chciał utworzyć armię, która nie podlegałaby żadnemu obcemu państwu i walczyłaby pod narodowymi sztandarami, państwa centralne dążyły jednak do coraz ściślejszego uzależnienia od siebie Legionów, dlatego też po zdobyciu Warszawy przez Niemców Komendant wydał polecenie, aby wstrzymać werbunek do Legionów. Rozpoczął się wówczas rozwój tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), stworzonej w 1914 roku na ziemiach Królestwa Kongresowego w celu dywersyjnej walki na tyłach wojsk rosyjskich. Obecnie organizacja ta miała przygotować kadrę i podziemną armię podległą całkowicie Piłsudskiemu.
Latem 1916 roku doszło, w pierwszych dniach lipca, do największej kilkudniowej bitwy legionowej pod Kostiuchnówką. Oddziały wszystkich brygad wycofały się w wojskowym szyku, swą postawą powstrzymując popłoch, który zaczynał ogarniać wojska austriackie. Po kilkunastu dniach legioniści rozpoczęli nowy okres walk pozycyjnych pod Stochodem. Józef Piłsudski nie widząc możliwości wyzwolenia wojska spod władzy rosyjskiej austriackiej oraz odzyskania niepodległości Polski, podał się do dymisji. Austria, za wszelką cenę chcąc zachować Legiony, zgodziła się więc na ustępstwa i zamieniła Legiony w jednostkę bardziej samodzielną, czyli tzw. Polski Korpus Posiłkowy.
W dniu 5 listopada 1916 roku podpisana została oficjalna deklaracja cesarzy Niemiec i Austrii zapowiadająca powstanie Królestwa Polskiego. Rosja, chcąc werbować Polaków do swojej armii, 30 marca 1917 roku również ogłosiła niepodległość Polski. Po ogłoszeniu aktu listopadowego Niemcy dążyli do szybkiego utworzenia armii polskiej. Polacy, nie widząc poza deklaracją listopadową żadnych kroków Niemiec w kierunku ich realizacji, nie zgłaszali się jednak do wojska. Wydany przez Piłsudskiego zakaz powstrzymujący rekrutację młodzieży do wojska i kierujący ją do POW unicestwił akcję państw centralnych.
Pod koniec 1916 roku Austria, nie zdążywszy organizacyjnie przekształcić Legionów w Polski Korpus Posiłkowy, w związku z przejęciem inicjatywy przez Niemcy w sprawie polskiej, przekazała legiony warszawskiej Radzie Stanu. W Kongresówce podzielono Legiony na osobne obozy składające się z ludności galicyjskiej i pochodzącej z Królestwa, którą Niemcy chcieli szkolić wyłącznie przez swoich instruktorów.
W tych warunkach Niemcy zażądali złożenia przysięgi wierności od Legionistów pochodzących z Królestwa Kongresowego, której złożenia odmówili żołnierze I Brygady, natomiast przysięgę składa posłuszna rozkazowi II Brygada. Oficerowie galicyjscy nie składający przysięgi zostali zwolnieni, a pochodzący z Kongresówki poddani represjom i internowani w obozach dla jeńców. Pułki składające się z Galicjan odesłano na front włoski. W drugiej połowie lipca aresztowano najwybitniejszych oficerów i kierowników POW, a 22 lipca również Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego, których uwięziono w Magdeburgu.
Kiedy Polacy zdali sobie sprawę, że obietnice aktu 5 listopada nie zostaną zrealizowane, Piłsudski nakazał POW, która od jesieni 1916 roku do wiosny 1917 roku działała już prawie jawnie, na powrót zamienić się w organizację podziemną i rozpocząć nowy, przeciwniemiecki okres działalności. Powstała wówczas Komenda Główna, odradza się Komenda Naczelna, a główny teren działalności POW przeniesiony zostaje do Galicji. Na jej czele staje jako Komendant Główny płk Rydz-Śmigły, dotychczasowy dowódca w I Brygadzie. Nieco później, aby sprawniej działać, utworzono na terenie Królestwa Radę Naczelną nr 1, w Galicji Radę Naczelną nr 2, a po pokoju brzeskim i po przejściu Hallera przez Ukrainę Radę Naczelną nr 3.
W roku 1917 szanse na odzyskanie niepodległości Polski wydają się coraz bardziej realne, a rok 1918 przynosi kolejne głosy w tej sprawie, bowiem 3 czerwca przedstawiciele państw koalicyjnych w Wersalu uchwalają deklarację, w której domagają się utworzenia niezawisłego państwa polskiego. Na wiosnę 1918 roku Komenda Główna POW opracowuje plan rewolucyjny, który oparty zostaje na koncepcji rozegrania walk wyzwoleńczych na terenie obu zaboru austriackiego i niemieckiego.
Ostateczne rozstrzygnięcie losów wojny przewidywano na jesień 1918 roku, rozpoczęto więc przygotowania i mobilizację. Przewidywano opanowanie władzy najpierw na terenie okupacji austriackiej, która według przewidywań Rady Naczelnej miała poddać się pierwsza, przy przejęciu w kolejnej fazie władzy na terenach okupowanych przez Niemcy zakładano pomoc normalnych formacji wojskowych.
Lipcowe działania wojenne we Francji przyczyniły się znacznie do zakończenia wojny. W tej sytuacji 30 października utworzono w Krakowie Komisję Likwidacyjną, która zaczęła przejmować władzę administracyjno-polityczną w Galicji, a POW i oddziały wojskowe rozbrajały okupanta. W Lublinie utworzono rząd ludowy, w którego skład w zastępstwie Piłsudskiego wszedł płk Rydz-Śmigły, mianowany generałem i ministrem wojny. Rozpoczęto również prace nad utworzeniem oddziałów wojskowych, których kadrą stają się żołnierze legionowi i członkowie POW.
Wskutek zamieszek rewolucyjnych w Niemczech, Piłsudski został wypuszczony z więzienia i 10 listopada wrócił do kraju. Dzień ten przez POW stał się hasłem do walki z okupacją niemiecką, rozesłano rozkazy z nakazem natychmiastowego uderzenia na oddziały zaborcy i wywołania powstania. Zaskoczenie Niemców było tak duże, że liczne oddziały okupantów poddawały się mniej licznym i gorzej uzbrojonym oddziałom POW. Główne oddziały POW mobilizowały się wówczas do walk o granice niepodległego państwa polskiego, już jednak jako jednostki wojska narodowego.
W wyniku I wojny światowej po 123 latach niewoli powstało państwo polskie. Marszałek Józef Piłsudski, mający olbrzymi autorytet wśród Polaków, przejął władzę nad wojskiem, a wkrótce i funkcję Naczelnika Państwa. Od początku swego istnienia Polska toczyła ciężkie walki o granice. Była to wojna polsko-ukraińska o Lwów i Małopolskę Wschodnią, walki polsko-czeskie o Śląsk Cieszyński, powstanie wielkopolskie i trzy powstania śląskie oraz wojna polsko-sowiecka 1919-1920 roku. Zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej 1920 roku nie tylko uratowało istnienie naszego państwa, ale również powstrzymało nawałę bolszewicką na całą Europę.